UŞAKLI MÜSTENSİH ABDULLATİF EFENDİ

Uşaklı Müstensih Abdullatif Efendi; mevcudiyetini 16.yüzyıl Osmanlı Klasik Dönemi Divan Şairi Abdi Efendi tarafından Genceli Nizami’nin aynı isimli eserinden tercüme ettiği “Heft Peyker (Yedi Suret) Mesnevi’sinin istinsah kaydından öğrendiğimiz bir isimdir. Mezkûr dönemde Anadolu Beylerbeyliğinin merkezi olan Kütahya Vilayetine bağlı bir yerleşim olan Uşak kazası halkının çoğunlukla ulema ve tüccardan oluştuğu rivayet edilmektedir. Bu tarihlerde Uşak kazasında el yazması kitap yazarak ve çoğaltarak geçinen kaç kişi vardır? Uşaklı Müstensih Abdullatif Efendi’nin hayat hikayesi nedir? gibi sorulara verilecek cevap yoktur. Osmanlı Döneminde el yazması bir eserin hazırlanması; Müellif (yazar), hattat, nakkaş, mutahhir, mücellit, müzehhib ve müntesip(çoğaltan) gibi geniş bir kadroyla yapılan kolektif bir çalışmaydı. Kitapların matbaa ile çoğaltılmadığı bu dönemde el yazması kitaplar güzel bir yazıyla yazılır, gerekirse istinsah (kopya etme) yoluyla çoğaltılır, sayfa adedi ile değil yaprak adediyle belirtilir ve önemine atfen süslenerek sağlamca ciltlenirdi. Kitap yazma geleneğini ayakta tutmanın tek yolu kitapların istinsah (kopya) edilmesi idi. Müstensih el yazmasını istinsah edip düzenlemek dışında metnin sonuna bir yazı ekliyordu. Bu yazı aşağıdaki bilgileri içeriyordu: istinsah edilen el yazmasının başlığı, yazarın adı, orijinalin başlığı, istinsah tarihi, yeri, müstensihin adı, el yazmasını sipariş eden kişinin adı. Uşaklı Müstensih Abdullatif Efendi’den haberdar olduğumuz eser nedir? Divan Şairi Abdi Efendi’nin “Heft Peyker (Yedi Suret) Mesnevisi” isimli eserinin tek el yazma nüshası İrlanda Dublin Chester Beatty Kütüphanesi’nde bulunmakta olup bu eseri istinsah eden yani çoğaltan kişinin Uşaklı Müstensih Abdullatif Efendi olduğu kaydı düşülmüştür. Yazmanın varak 167b’de yer alan Arapça istinsah kaydından da anlaşıldığı gibi, bu nüsha, eserin yazıldığı H. 957 tarihinden yaklaşık iki yıl sonra H. 959 yılı 12 Safer (Pazartesi)/M.1552 yılı 8 Şubat tarihinde Uşak kasabasında Abdurrahman bin Abdullatif tarafından müellif hattı olan nüshadan istinsah edilmiştir. Hanzade Güzelova (2008) , “Abdi’nin Heft Peyker Mesnevîsi (İnceleme- Metin-Dizin), Hacettepe Üniversitesi, Basılmamış doktora tezi, Ankara Heft Peyker (Yedi Suret) Mesnevisi Nasıl Bir Eserdir? Fars Edebiyatının zirve isimlerinden Türk Şair Genceli Nizami (1141-1209)’nin günümüze ulaşabilen tek eseri 5 mesneviden oluşan “Hamse” dir. Hamse, edebiyat terimi olarak İran ve Türk edebiyatlarında beş mesneviyi ihtiva eden mecmualara verilen addır. Hamse isimli eserin 4. Bölümü olan Heft Peyker (Yedi Suret) Mesnevisinde; Sasani Hükümdarı I. Yezdicerd’in oğlu Behramı Gur ’un av eğlenceleri, evlilik hayatı ve yedi eşinin kendisine anlattığı hikâyeler konu edilir. Şairin hikâye anlatmadaki ustalığı ve geniş hayal gücü bu mesnevide âdeta doruğa ulaşır. İlk hamse üstadı ve hamse türünün kurucusu olarak kabul edilen Nizami’ye, Türk şairleri geleneğe uyarak cevap vermişler, nazire yazmışlar veya bu eserleri tercüme etmişlerdir. Nizami’nin Heft Peyker mesnevîsine yapılmış Türkçe tercümeler arasında yer alan 16.yüzyıl Osmanlı Klasik Dönemi Divan Şairi Abdi Efendi Heft Peyker tercümesidir. Eserin tek yazma nüshası Dublin Chester Beatty Kütüphanesi’nde Meredith-Owens No: 12’de Osmanlı Divan Şairi Lamii Çelebi adına yanlış bir şekilde kayıt edilmiştir. Özetle denilebilir ki, Lâmii’nin eseri olarak bilinen bu Heft Peyker mesnevîsi 16. yy. Şairlerinden Abdi’ye aittir. Eserde Lâmii mahlasına rastlanmadığı halde metinde şair mahlası olarak Abdi geçmektedir. Hanzade Güzelova (2008) , “Abdi’nin Heft Peyker Mesnevîsi (İnceleme- Metin-Dizin), Hacettepe Üniversitesi, Basılmamış doktora tezi, Ankara Divan Şairi Abdi Efendi Kimdir? Divan Şairi Abdi Efendi; 16. Yüzyılda yaşamıştır. Yaşamı hakkında bilgi yoktur. Doğum ve ölüm tarihleri ‘de bilinmemektedir. Abdi Efendi, edebiyat tarihinde daha çok “Niyaznâmei Sa’d ü Hüma şairi” olarak bilinmektedir. Şairin hayatına dair ise tezkire ve diğer kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Ancak mevcut mesnevîlerinin yazılış tarihlerinden Abdi’nin Kanunî Sultan Süleyman (1520-1566), II. Selim (1566-1574) ve III. Murat (1574-1595) saltanat dönemlerinde yaşadığı anlaşılmaktadır. Abdî, Cemşîd ü Hurşîd ve Niyâz-nâme-i Sa’d ü Hümâ eserleri gibi, Heft Peyker mesnevîsini de şehzâde iken II. Selim’e sunmuştur.