EŞME KOYUNU YAYGINLAŞTIRILIYOR

Uşak Tarım ve Orman İl Müdürlüğü Eşme Koyununun yaygınlaştırılması projesi kapsamında Karahallı ilçesinde, yetiştiricilere Eşme Koyunu dağıtımı yapıldı. İl müdürlüğünce uygulamaya konulan, Hayvancılık Genel Müdürlüğü destekli proje kapsamında, 14 koyun ve 1 koç olmak üzere 15 yetiştiriciye toplamda 225 adet Eşme Koyunu dağıtıldı. İl Müdür Vekili Halil İbrahim GÜRCAN projeden yararlanmaya hak kazanan yetiştiricileri tebrik ederek, hayırlı olsun dileklerini iletti. Eşme koyunu özellikle başta Uşak olmak üzere Uşak ilinin ilçesi olan Eşme’de yetiştirilmektedir. Et üretimi yönünden oldukça kaliteli bir ırk olan Eşme koyun ırkının kökeni Dağlıç ırkıdır. Zaman içerisinde Kıvırcık koyun cinsi ile melezlenme sonucu Eşme ırkı meydana gelmiştir. Kombine bir ırk olarak bilinen Eşme koyun ırkı, daha sonra da Sakız koyun ırkının melezlenmesi sonucunda elde edilmiştir. Eşme koyun ırkı verimi yönünden oldukça dikkat çekmektedir. Her türlü hava şartına oldukça kısa sürede uyum sağlamaktadır. Uşak ilinin Eşme ilçesinde yetiştirilen bu koyun ırkı, bu ilçenin tek geçim kaynağıdır. Eşme Koyun Cinsi Görünüm Özellikleri *  Eşme koyun ırkının rengi beyazdır. *  İnce bir kuyruğa sahiptir. *  Erkeklerinde spiral boynuz bulunmaktadır. *  Dişilerin genelinde boynuz yoktur. *  Kulak büyüklükleri orta düzeydedir. *  Ülkemizde yetiştirilen diğer yerli ırklarla hemen hemen aynı baş yapısına sahiptir. *  Canlı ağırlık artışı dişilerde 55 ile 60 kilogram iken, erkeklerde 70 ile 80 kilogram arasındadır. Eşme Koyun Cinsi Verim Özellikleri *  Eşme koyun ırkı kombine bir ırktır. *  Et, süt ve döl verimi oldukça yüksek olan bir ırktır. *  Karkas ağırlıkları dişilerde 23 ile 27 kilogramdır. *  Karkas ağırlıkları kuzularda 13 ile 15 kilogram kadardır. *  Süt verimi 45 ile 60 litre civarındadır. EŞME KOYUNU? Eşme merkez ve köylerinde temel geçim kaynağı, koyunculuk olup bunun en büyük sebebi, tarımsal arazilerinin zamanında küçük parsellere bölünmesi sonucunda tarımsal gelirin azalmasıdır. Yine ilçemizin coğrafi yapısından dolayı özellikle küçükbaş hayvancılık yaygın bir şekilde yetiştirilmektedir. Sayısal olarak yaklaşık 158.000 adet koyun olduğu tespit edilmiştir. Küçükbaş yetiştiriciliği yapan yetiştiricilerimizin birinci hedefi sütten elde ettikleri süt ürünlerini (peynir) pazarlamakla birlikte kurban bayramı için erkek ve dişi kuzu beslemektir. Yaklaşık her kurban döneminde çevre il ve ilçelere 15.000-21.000 arasında hayvan sevki yapılmaktadır. Hedef Köyler; Eşme Koyununun ırk ıslahı ve verim özelliklerini üst seviyelere taşımak üzere ilçemize bağlı Ahmetler Beldesi- Güllübağ köyü-İsalar Köyü-Kıranköy ve Yeleğen Beldesinde tümleşik sürülerdeki küçükbaşlarda uygulanması hem arazi yapıları ve hem de yetiştiricilerimizin bilinçli hareket etmesi en büyük unsurdur. Eşme Koyunu (Pırıt) Kökeni; Eşme Koyununun kökeni Dağlıç ırkıdır. Zamanla Kıvırcık ile melezlemeler sonucu ırkın özellikleri belirmeye başlamış olup daha sonrada Sakız melezlemeleri ile şimdiki ırk ortaya çıkmıştır. Kombine bir ırktır. Islah Çalışması; 2005 yılında yapılan proje de bölge koyunculuğumuzun gelişmesini sağlamak amacıyla PIRIT koyunların BAFRA koçu ile ıslah edilmesi amacıyla İlçemize 20 Bafra Koçu getirilmiştir. Sadece Katrancılar köyü yetiştiricilerine(9 Kişi) dağıtılan bu koçlardan memnun kalmayan yetiştiricilerden geri alınan 16 koç değişik coğrafik yapıya sahip 7 köye dağıtılmıştır. Ancak son kontrollerde tespit edilen şudur ki; koçların dölleme de sorun yaşadıkları, iklime alışmakta zorluk çektiği ve çoğunun öldüğüdür. Bu projenin başarısız görülmesinin nedeni Eşme koyun yetiştiriciliğinin örf ve adetlerini uymadığındandır. Hâlbuki böyle projeler daha bilimsel yapılması gerekmektedir. 2011 yılından itibaren ilçemiz koyunları için hem TÜBİTAK ve hem de HALK ELİNDE ISLAH projesi başlatılarak EŞME KOYUNU ıslah edilmeye başlanmıştır. Beslenme ve Barınma; İlçemiz koyuncularının bakım ve beslemeleri iki dönemden ibarettir. Kışlık bakım döneminde hayvanlar sabahları geç vakitte beslenmek üzere mera veya otlaklara götürülür ve akşam vaktine kadar güdüm yapılır. Ağıla konan hayvanların önüne saman ve bir miktar kesif yem verilir. Eğer kuzulamış koyun varsa ayrılır ve onlara biraz daha fazla kesif yem verilir. Kuzular da süt emme dönemi bitiminde yeme alıştırma için kuzu büyütme yemi ve daha sonra diğerleri gibi yemlenir. Yazlık bakım döneminde hayvanlar gündüz sıcaklardan korunmak için gece meraya çıkartılır ve anız döneminde anız yemesi sağlanır. Gündüz yine hayvana destek olarak yeşil ot veya kurumaya yüz tutmuş otlar verilir. Nadiren kesif yem verilir. Eğer özel bir durum yoksa entansif yemleme yapılmaz. İlçemiz koyuncularının hayvanlarını barındırmak üzere son zamanlarda yapılan ağıllar varsa da genelde eski yapılı ağıllar kullanılmaktadır. Yeni ağıllarda bölmeler daha açık bir halde bölünmesine rağmen eski yapılı ağıllarda derme çatma bölmeler bulunmaktadır. Kızgınlık Senkronizasyonu ve Aşım; Tümleşik sürülerin tümünde yer alan koyunların kızgınlıkları koç katım mevsiminde (Temmuz-Ağustos ayları) 14 gün süreli progesteron içeren vaginal sünger uygulaması ve ardından sünger çıkartılması ile birlikte 500 IU PMSG enjeksiyonu uygulamasıyla senkronize edilecektir. Ardından sürüye önlüklü arama koçu katılacak ve belirli aralıklarla yapılan gözlemlerle kızgın koyunlar belirlenip kaydedilecektir. Kızgınlık sergileyen koyunlar, PMSG enjeksiyonunu izleyen 48. saatte gruplandırılarak sabah erken saatte sınıf usulü koça verilerek doğal aşım uygulanacaktır. Koçlar 2 gün süreyle kendi bölmelerindeki koyunlarla birlikte tutulacaktır. Senkronizasyonu izleyen 20. günde sürüye arama koçu konarak gebe kalmayan hayvanlar tespit edilerek bunlara tekrar koç verilecek tekrar çiftleşen koyun ve koçlar kayıt altına alınacaktır. Senkronizasyon sonrası elde edilen veriler; batın genişliği, çoklu doğum oranı bakımından doğum sonuçları esas alınarak değerlendirilecektir. Döl Verim Özellikleri; Doğum döneminde ayrıntılı doğum kayıtları tutulacaktır. Bu kapsamda doğum tarihi, batın genişliği, kuzuların cinsiyeti, doğum tipi, doğumda ana canlı ağırlığı, kuzuların doğum ağırlığı ve kulak numaraları kayıt altına alınacaktır. Koyunlarda süt verim özellikleri; Koyunlarda süt verim özelliklerinin tanımlanması amacıyla süt verim denetimleri 2 tümleşik sürüde gerçekleştirilecektir. Projenin 2. Yılında iki sürüde toplamda en az 120 baş hayvanda denetim yapılacaktır. Doğumlardan ortalama bir ay sonra süt verim denetimlerine başlanılacak, günde iki sağım (sabah ve akşam) esasına göre ayda bir kez süt verim denetimi yapılacaktır Denetimlerde 5 ml duyarlılıkta ölçü silindiri kullanılacak ve denetimler, koyunların süt verimleri 100 ml sınırının altına düşene dek sürdürülecektir. Elle sağım yöntemi uygulanarak kontrol sağımları gerçekleştirilecek ve sağımlar her işletmede hayvanları sürekli sağan çobanlar tarafından gerçekleştirilecektir. Emiştirme döneminde koyunlar ile kuzular süt denetimin yapılacağı günden önceki akşam aynı saatlerde ayrılarak ayrı bölmelere alınacaktır. Ertesi gün sabah ve akşam günde iki sağım denetimi uygulanacaktır. Akşam sağımından sonra kuzuların analarını emmelerine izin verilecektir. Laktasyon sonunda süt verim özelliklerinin tahmin edilmesinde en yaygın olarak kullanılan Hollanda yöntemi kullanılacaktır (Özcan, 1990). Hastalanan, laktasyonu tamamlayamadan ölen ya da satılan, emzirme döneminde kuzusu ölen koyunların verim kayıtları analize dâhil edilmeyecektir. Kuzu Gelişme Özellikleri ve Yaşama Gücü; Kuzuların doğum ağırlıkları doğumu izleyen 24 saat içerisinde elektronik kantar ile tespit edilerek diğer doğum bilgileri ile birlikte kaydedilecektir. Ardından pazarlama yaşına kadar kuzular takip edilerek pazarlama döneminde canlı ağırlıkları tespit edilecek ve aynı zamanda kuzularda 12 ve 13 kaburgalar arası bölgede bel gözü kası (M. Longissimus dorsi) alanı, derinliği, genişliği ve bu kası örten yağ tabakasının kalınlığı ultrason cihazı (Pie Medical Falco 100) kullanılarak linear prob ile belirlenecektir. Araştırma kapsamında tutulan ayrıntılı kayıtlardan doğan kuzuların doğumdan pazarlama dönemine kadarki akıbetlerine ilişkin bilgiler takip edilecektir. Daha sonra pazarlama döneminde yaşama gücüne ve doğum ağırlıklarına ilişkin kayıtlar değerlendirilecektir. Kuzularda Besi Özellikleri ile Karkas ve Et Kalitesi; Kuzularda besi performansının ve ardından kesim, karkas ve kimi et kalite özelliklerinin tanımlanması için projenin 2. ve 3. yıllarında 2 ayrı çalışma gerçekleştirilecektir. Projenin 2. yılında tümleşik sürülerden seçilen 15 baş dişi ve 15 baş erkek olmak üzere toplam 30 baş kuzuya sütten kesimden sonra 10 haftalık (70 gün) bir ad-libitum grup besisi uygulanacaktır. Projenin 3. yılında ise 10 baş Eşme Kıvırcık melezi, 10 baş Kıvırcık, 10 baş Karya ve 10 baş Çine Çaparı olmak üzere toplam 40 baş kuzuya sütten kesimden sonra ADÜ Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Uygulama Ağılında bireysel besi uygulanacaktır. Her iki yılda yapılacak beside kısa bir yeme alıştırma dönemi ardından besiye başlanacak, beside besi başı ve besi sonu canlı ağırlığı ile 2 haftalık aralıklarla canlı ağırlıklar 50 gram hassasiyetli elektronik baskül ile belirlenecektir. Uygulanacak besi denemelerinde ayrıca 2 yıl kuzuların grup halinde toplu yem tüketimleri, 3. yılında ise bireysel yem tüketimleri belirlenecektir. Besi sonu canlı ağırlıkları alındığı sırada aynı zamanda kuzularda 12 ve 13 kaburgalar arası bölgede bel gözü kası (M. Longissimus dorsi) alanı, derinliği, genişliği ve bu kası örten yağ tabakasının kalınlığı ultrason cihazı (Pie Medical Falco 100) kullanılarak linear prob ile belirlenecektir. Besi sonunda hayvanlar mezbahaya sevk edilerek kesim ve parçalama işlemleri gerçekleştirilecektir. Kesim sonrasında baş, dört ayak, post, yürek+ciğer takımı ve sıcak karkas ağırlıkları elektronik terazi ile belirlenecektir. Elde edilen karkaslar soğuk hava deposunda +4 oC' de 24 saat muhafaza edildikten sonra soğuk karkas ağırlığı, böbrek, böbrek-leğen yağları, testis ve kuyruk ağırlıkları belirlenecek ve randıman hesaplanacaktır. Karkaslar Akçapınar (1981) tarafından bildirildiği şekilde but, kol, sırt, bel ve diğerleri olmak üzere 5 parçaya ayrılacaktır. Parçalanan karkas kısımlarının ağırlıkları elektronik terazide tartılarak belirlenecek ve % oranları hesaplanacaktır. Parçalama işleminde sol yarım karkastan 12.-13. omurlar arasındaki bölgeden göz kasının (Musculus longissimus dorsi) kesit alanı aydinger kağıdına çizilecek ve planimetre ile alanı ölçülecektir. Ayrıca, aynı bölgede göz kası derinliği ve genişliği ile bu kası kaplayan kabuk yağının kalınlığı kumpas ile ölçülerek kaydedilecektir. Et kalitelerini belirlemek amacıyla M.Longissimus dorsi (göz kası) kesit alanı örneklerinde pH, renk ve yağ asidi kompozisyonu ortaya konacaktır. pH ölçümleri için pH-metre cihazı kullanılacak, ölçümler kesim ve kesimden 24. saat sonrasında yapılacaktır. Projede et kalitesini ortaya koymak için ayrıca su tutma kapasitesi, pişirme kaybı ve kesim kuvveti değerleri de ele alınacaktır. Su tutma kapasitesini belirlemek için kullanılacak yöntemde prensip, et kitlesinden alınan ve ağırlığı bilinen bir örneğin, izole bir ortamda belirli bir süre bekletilmesi ile etten uzaklaşan suyun miktarının belirlenmesine dayanmaktadır. (BERRİN BAKIRCI)