Fransız sanayi gazetesi La France Industrielle’nin 26 Ekim 1837 tarihli nüshasında Fransız tarihçi Charles Malo (1790-1871) imzasıyla “Fabrication des Tapis de Turquie /Türkiye’den Halı İmalatı” başlıklı makalesinde Uşak Kentiyle ilgili Sultan II. Mahmut dönemine ait önemli bilgiler vermektedir. Uşak Halıları 16 yüzyıldan itibaren zenginleşmeye başlayan Avrupalıların gündeminden düşmemiştir. En zengin ve itibarlı kimseler prestij göstergesi olan Uşak Halıları na büyük rağbet etmiştir. Charles Malo Kimdir? Uşak Halıları- La France Industrielle-Fabrication des “Tapis de Turquie- 26 October 1837 Fransız tarihçi ve edebiyatçı Charles Malo; 19 Temmuz 1790’da Paris’te doğdu. Hakkında çok az bilgi aktarılmış olup edebiyat, tarih, peyzaj, müzik, şiir, çeviri, gazetecilik , seyahat ve resim alanlarında eserler verdi. Paris Tasarruf Bankası Müdürlüğü ve İlköğretim Derneği Genel Sekreterliği yaptı. Fransız ressam Ange-Louis Janet (26 Kasım 1815 – 22 Kasım 1872) himayesinde hareket eden bir yazardı. Yazarın verdiği eserler arasında; Fransız Edebiyat Literatürü/La France Littéraire (1832-1849) , Fransız Anarşisi veya Fransa’nın tarihi ve coğrafi tanımı/L’Anacharsis français ou description historique et géographique de toute la France-1822, Paris Çarşısı veya Paris’in ilk sanatçıları ve fabrikatörleri endüstrisinin gerekçeli rehberi/ Bazar parisien, ou Annuaire raisonné de l’industrie des premiers artistes et fabricans de Paris ve Paris ve çevresi, pitoresk yürüyüşler / Paris et ses environs, promenades pittoresques-1827 gibi eserler başta gelmektedir. British Library/İngiltere Kütüphanesi’nin Ciltçilik Veritabanını kurdu. Yayıncılığı yaptığı kadın almanakları ve lüks ciltli eserlerde Fransız Ressam Janet Ailesinin (baba Pierre-Étienne ve oğlu Louis) gravürlerini kullandı. Yaptığı birçok seyahate ait yazılarını sahibi ve genel yayın yönetmeni olduğu La France Industrielle isimliFransız sanayi gazetesinde yayınladı. Fransa’nın Hauts-de-France bölgesinde bulunan Oise şehrinin Auteuil köyünde 16 Şubat 1871 tarihinde öldü. La France Industrielle Gazetesi Uşak Şehri’nin 1837 Yılındaki Halini Anlatıyor Fransız sanayi gazetesi La France Industrielle’nin 26 Ekim 1837 tarihli nüshasında Fransız tarihçi Charles Malo (1790-1871) imzasıyla Fabrication des “Tapis de Turquie /Türkiye’den Halı İmalatı” başlıklı makalesi; Fabrication des Tapis de Turquie /Türkiye’den Halı İmalatı” başlıklı makalesinin Fransızca Metni Fransız sanayi gazetesi La France Industrielle’nin 26 Ekim 1837 tarihli nüshasında Fransız tarihçi Charles Malo (1790-1871) imzasıyla Fabrication des “Tapis de Turquie /Türkiye’den Halı İmalatı” başlıklı makalesinin Fransızcası; INDUSTRIS ÉTRANGERE: Fabrication des Tapis de Turquie. Ushak, batie dans une plaine à l’entrée de laquelle s’élevait autrefois Timenothira en Phrygie, se trouve placée sous la dépen dance du pacha ou mousselim de Kiusaja. La population d’Ushak peut s’élever à 24,000 ames; on y compte environ 4,000 maisons turques, 150 grecques et une trentaine d’arméniennes; elle rend ferme douze khans, dix-sept mosquées, une église grecque, et un Tzam ou église arménienne. Les habitans sont très peu civilisés, pc leurs mœurs farouches. Ushak est entourée de plusieurs villages d’ qui sont adonnés entièrement à l’agriculture, laquelle forme une à des plus riches branches de ses revenus. Le blé de ce district est le fo plus estimé de l’Asie Mineure pour sa qualité; il y a quelques l’an années que la culture de l’opium y était très étendue, mais depuis sem que cette plante a été mise en monopole, sa récolte a sensiblement la diminué. Les peaux de boucs, teintes en rouge, sont un de ses elle principaux articles d’exportation. Smyrne tire d’Ushak, mais eu sep petite quantité, du teftik, des peaux de lièvres et des noix de file galles. La valonée d’Ushak est remarquable par sa blancheur, mais a le défaut d’être trop légère. Elle a fait faire d’heureuses ains spéculations à divers négocians depuis que cette plante est devenue dem aussi un monopole. Sa récolte peut s’élever dans les années heu, tiers reuses jusqu’à vingt-cinq mille quintaux. Mais ce qui rend Ushak une place extrêmement intéressante sous le rapport de l’industrie, c’est qu’elle est la seule ville da l’empire Ottoman où se fabriquent les tapis proprement dits de Turquie, si connus sous la dénomination ie Tapis de Smyrne, et pour leur commodité et leur durée. Les hommes d’Ushak excla sivement adonnés à l’agriculture passent la plus grande partie de leur temps à fumer la pipe dans les caffruts, laissant aux femmes seules le travail de cette fabrication, dont elles s’acquittent au bien que leur adresse et leur intelligence tout à fait incultes lear permet de le faire. Aussi, depuis que cette industrie existe à Ushak, elle n’a éprouvé aucun changement avantageux, soit dans la per fection des ouvrages, soit dans les dessins qu’on y emploie. Ces derniers consistent en sept différens modèles qui se perpétuent par tradition et n’ont jamais varié jusqu’à aujourd’bui, si ce n’est dans les nuances des couleurs du fond. C’est en vain que les Euro péens, qui font une consommation considerable de ces tapis, ont cherché plusieurs fois à obtenir des dessins plus analogues à leurs goûts et mieux adaptés aux tapisseries de leur ameublement. Les femmes turques ne s’écartent pas de leur système, et quiconque persisterait à établir un changement doit s’attendre à rencontrer beaucoup d’obstacles et à voir gåter hien des tapis pour son compte it d’obtenir même une amelioration très incertaine. La laine employée à ce genre de travail, arrive à Ushak du pays des Kurdes et tribus nomades, qui vivent de leurs bergeries et descendent chaque année de leurs montagnes dans la plaine d’Ushak pour y vendre la laine de leurs troupeaux. Les riches habitans d’Ushak vont l’y acheter en parties brutes qu’ils détaillent ensuite à crédit aux pauvres par très petites quantités et moyennant une forte usure. Les femmes qui l’achètent, s’occupent presque toute l’année à la filature de cette laine, dont le fil très gros ne peut servir qu’à la fabrication des tapis. Elles commencent d’abord par la bien laver, opération qui leur en fait perdre plus de la moitié, elles la cardent ensuite sur une machine grossièrement dentelée et séparent ainsi les longs fils de ceux qui sont plus courts. Elles filent d’abord les premiers qui sont destinés à former la chaine du métier, et les seconds sont employés pour la trame. Cette laine, ainsi préparée, est portée au marché où on l’achète par poids de demi Orque ou de deux cents drachmes. Les propriétaires de mé tiers vont s’y pourvoir de la quantité nécessaire à la fabrication des ougfages qui leur ont été commandés, ou bien qu’ils ont le dessein brfectionner. Le métier est composé d’un grand cadre en bois, iné de deux cylindres placés horizontalement, et supportés aux bouts par deux pontres perpendiculaires: sur le cylindre supérieur a sont roulés les fils de la chaine qui s’étendent sur le métier, et sur le cylindre inférieur on roule le tapis, à mesure que l’ouvrage s’avance; ces métiers sont établis dans l’intérieur de chaque mai son, vu qu’il n’y a point d’établissement public adapté à ce genre de fabrication. Pour les tapis de commande ou de première qua Kité, les extrémités le la chaine sont teintes en vert et forment en suite la frange. Les travailleuses s’asseyent sur des bancs vis-à-vis de leurs métiers, et chaque pik de lapis en largeur requiert une ouvrière, de manière qu’un tapis large de douze piks, occupera douze personnes à la file. La teinture est donnée aux fils de laines avant qu’ils soient mis sur le métier; le bleu seul de différentes nuances se prépare chez les teinturiers; les autres couleurs sont données par les femmes mêmes chez elles, et elles en tirent la substance de divers végétaux qui croissent dans les environs de la ville. On calcule qu’Ushak produit annuellement soixante-dix mille piks de tapis, qui se vendent aujourd’hui de vingt à vingt-trois piastres le pik, excepté pour ceux de commande, qui valent jusqu’à trois piastres de plus le pik, et au confectionnement desquels on apporte aussi plus de soins pour la finesse du tissu et la richesse du dessin. Le transport d’Ushak à Smyrne, comme dans presque toute l’Anatolie, se fait à dos de chameaux et de mulets, et les caravanes emploient à ce trajet sept journées de marche. Un usage singulier ne permet pas aux filles d’Ushak de se marier avant qu’elles aient tissu elles-mêmes leur premier tapis, qui est mis en réserve pour faire partie de leur trousseau. Le travail d’une ouvrière pouvant subvenir à l’entretien d’une famille, les hommes achètent pour ainsi dire leurs épouses par des présens qu’ils font aux parens; celui qui donne le plus a la préférence; aussi les plus habiles sont-elles les plus recherchées et leurs parens en obtien ment des cadeaux plus considérabls. FABRİCATİON DES TAPİS DE TURQUİE /TÜRKİYE’DEN HALI İMALATI” BAŞLIKLI MAKALESİNİN TÜRKÇE ÇEVİRİSİ; YABANCI SANAYİ: Türkiye’den Halı İmalatı Eski zamanlarda Frigya’nın Timenothira Şehri’nin bulunduğu arazi üzerinde bir ovalık alan üzerine inşa edilen Uşak, Kütahya müsellimi veya paşasına bağlıdır. Uşak’ın nüfusu yaklaşık 24.000 kişi kadardır. 4.000 kadar Türk evi, 150 Rum ve otuz kadar Ermeni vardır. Şehirde on iki han, on yedi cami, bir Rum kilisesi ve bir Tzam(?) / Ermeni kilisesi içerir. Uşak Şehrinin sakinleri sert mizaçları nedeniyle çok medeniyetsizdir. Şehir, tarımsal açıdan oldukça verimli geçimini tamamen çiftçilikten sağlayan birçok köyle çevrilidir. Uşak Buğdayı, kalitesiyle Anadolu’nun en saygın buğdayıdır. Birkaç yıl önce afyon ekimi çok yaygın olmasına rağmen tekel altına alındığı sömestrden beri hasadı önemli ölçüde azalmıştır. Kırmızıya boyanmış keçi derileri, başlıca ihracat kalemlerinden biridir. İzmir, Uşak’tan az miktarda tiftik yünü, tavşan derisi ve mazı alır. Uşak palamudu beyazlığı ile dikkat çekicidir, ancak çok hafif olma kusuruna sahiptir. Bu ürününde yakın zamanda bir tekel altına alınacağı konusunun gündeme gelmesi batılı tüccarlarda olumlu beklentilere neden oldu. Palamut hasadı, önümüzde ki yıllarda 2500 ton (25.000 Quintal)’e kadar yükselebilir. Uşak’ı endüstriyel açıdan son derece ilginç bir yer yapan şey, Osmanlı İmparatorluğu’nda Symrna/İzmir Halısı adıyla bilinen halıların dokunduğu yer olmasıdır. Uşak’ın erkekleri tamamen rençperdir ve halı üretimini tamamen kadınlara bırakarak, zamanlarının çok büyük bir kısmını kahvelerde çubuk(sigara) içerek geçirirler. Bu kadınlar eğitimsizliklerini (hemen hiç işlenmemiş zekâlarının) müsaade ettiği kadarıyla ustalık edinmektedirler. Halı sanayinin Uşak’ta var olmasından bu yana, dokunan desenler ve teknik hiçbir ilerleme olmadan devam etmektedir. Uşak Halıları, değişen renk nüansların da bugüne kadar hiç değişmeyen yedi farklı model (Yaprak, Kürt, Çerkez, Madalyonlu, Yıldızlı, Kuşlu, Lotto )den oluşuyor. Bu ürünü büyük ölçüde tüketmekte olan Avrupalılar, kendi zevklerine daha yakın ve mobilyalarına, duvar halılarına daha uyumlu tasarımlar elde etmeye çalışmaları boşunadır. Türk kadınları kendi sistemlerinden katiyen ayrılmazlar ve kim bir değişiklik yapmakta ısrar ederse değişikliğe direnirler. Birçok halı tezgâhı bu nedenle bozulmuştur. Bu yönde yapılan iyileştirme çabalarına şüpheyle yaklaşılmalıdır. Uşak’ta halı dokumakta kullanılan yün, Kürt bölgelerinden ve her yıl dağlarından Uşak ovasına inerek sürülerinin yünlerini satmak için gelen Yörük aşiretlerinden gelmektedir. Uşak’ın zengin sakinleri bu yünleri toptan satın alır ve daha sonra fakirlere küçük miktarlarda ve mali açıdan yıpratıcı bir vaziyette çok yüksek faiz uygulayarak veresiye satarlar. Bunları alan kadınlar hemen bütün yıl, bu yünlerin eğrilmesiyle uğraşırlar. Yünü iyice yıkayarak başlarlar. Daha sonra yünü uzun kıllarını daha kısa olanlardan ayıran kaba dişli bir makinede taramalarıyla miktarının yarısından fazlası kaybeder. Taranan yünün birinci kalite kısmı halı ipliği(eriş/çözgü) yapımında ikinci kalite kısmı ise atkı ipliği yapımında kullanılır. Bu şekilde hazırlanan yün pazara götürülüp yarımşar okkalık veya 200’er drahmilik parçalar halinde getirilerek pazara götürülür. Tezgâh sahipleri, sipariş aldıkları veya üretmek istedikleri desene ve ihtiyaç duydukları miktara göre alırlar. Tezgâh birbirine paralel tahtadan yapılmış iki silindir ve uçlarından bunları tutmaya yarayan iki tahta dayanaktan ibarettir. Üstteki silindire çözgü sarılmıştır; alttaki silindire de halı sarılır. Halı ilerledikçe alt silindire sarılır. Bu tezgâhlar her evin içine yerleştirilmiştir. Bu üretim için ayrılmış kamusal bir yer olmadığı için her evin içi imalathanedir. Siparişler veya birinci kalite halılar için çözgünün uçları yeşile boyanır ve bu da saçağı meydana getirirdi. Dokuyucular, halı ile yüz yüze gelecek şekilde bir kalasın(oturak) üzerine yan yana otururlar. Dokuma tezgâhında her lapis pik (12 inç=30,48 cm) bir işçi gerekmekte 12 lapis (36,76 cm) pik genişliğinde bir halı için 12 işçi gerektirir. Dokunmadan önce yünler boyanır. Sadece mavinin değişik tonları boyahanede boyacılar tarafından boyanırken diğer tüm renkler kadınlar tarafından evde boyanır. Diğer boyaları şehrin çevresindeki çeşitli otlardan elde ederler Uşak’ın yılda 70,000 pik (21.336 m2) halı ürettiği hesaplanıyor. Şu sıralarda piki 20-23 kuruştan satılmaktadır. Özel tasarım siparişler dokuma inceliği ve tasarım zenginliğinde özenle dokunmasından dolayı piki 3 kuruş daha fazlaya satılmaktadır. Çünkü bunlara, doku inceliği ve desenin zenginliği için daha fazla dikkat harcanmaktadır. Uşak’tan İzmir’e nakliye bütün Anadolu’da olduğu gibi deve veya katır sırtında yapılmakta olup kervanlar bu yolu 7 günde almaktadır. Geleneğe göre Uşaklı kızlar, kendi başlarına kendileri için bir halı(seccade) dokumadan gelin olamazlar. Bu ilk halı çeyiz için saklanır. Bir işçinin kazancı bir aileyi geçindirebilir. Erkekler eşlerini, ebeveynlerine hediyeler vererek, deyim yerindeyse, satın alırlar. Daha çok verebilen tercih edilir. (SERKAN KARAYOL)